Saadet Sevinç Doğan

Bir ağaç hayal edin köklerine sallar takılı. Sonra evler hayal edin pencereleri balık şeklinde, bacalarında çay demliği, vazo ve buna benzer şeyler olsun. Çatılarda kuşlar uçsun, kediler koşsun ve çiçekler büyüsün vazolarda. Üstüne bir de rengarenk evlerden oluşsun bu yer. Neresi bu yer biliyor musunuz? Behiç Ak’ın Günışığı Kitaplığı’ndan çıkan Yüksek Tansiyonlu Çınar Ağacı kitabının kapağında. Bakarken bile içine girme isteği ile yazıyorum şimdi sizlere.

Yazarı ve çizeri bir olan kitaplarla ilgili daha önce de söylediğim gibi bütünlük beni çok etkiliyor. Sanki yazar sözden bıkınca resme, resimden bıkınca söze koşuyor gibi geliyor. Arada kopukluk olmuyor ve okur/izleyici olarak siz de bu ahenge dahil oluyorsunuz. Elimdeki kitap tam da böyle işte.

Kitapta çocuklar babaları ile çok sevdikleri çınar ağacını birbirine benzetirler. Resimler de zaten benzer temayı güçlendiriyor. Kendileri için sığınak olan, ev olan, oyun alanı ve eğlence mekanı olan çınar ağacı birgün aniden yerinden edilir. Bunun üzüntüsü ve şokunu atlatamayan çocuklar babalarının da çınar ağacı gibi yaşlı olduğu ve tansiyon sorunu yaşadığını söylerler. Böylece babalarına da bir şey olacağı endişesi ile yaşamaya başlarlar. Özellikle Ayşe çınar ağacı ile babasını o kadar özdeşleştirmiş ki sanki birine bir şey olursa diğerine de olması kaçınılmazmış gibi düşünür. Bu nedenle de çınar ağacının kesilmesi onun için tam bir travma etkisi yaratır.

Kitabı anlatmaya nereden başlasam diye duraladım bir an. Bunda kitabın çoklu çağrışımlar yapmasının etkisi büyük. Kitap Vapur Çocuk tarafından basılmış ve yazarı Maria Teresa Andruetto. Türkçe’ye Zekine Türkeri tarafından çevrilen kitaptaki resimler Ege Karadayı’nın elinden çıkmış.

Kapağında kızıl saçlı bir kız çocuğu var. Kızın yüzünde hafif bir tebessümle birlikte düşünceli bir hal var. Yaşadıklarının ağırlığında yaşından büyük görünen veya gözlerindeki ışıltısı azalan çocuklar vardır ya, işte kapaktaki kız yani ana karakter olan Tina’daki hal biraz bunu andırıyor. Buna sebep de aslında olayların kendisinden ziyade ebeveynlerin tutumları. Anne baba ayrılığında bir kız çocuğunun gözünden yaşananları izliyoruz kitapta. Ancak sorunlu olan birinci kısım şu ki kıza olay anlatılmıyor. Anne babanın neden ayrı olduğuna dair tek söz sarf edilmezken kızdan gelen hiçbir soru da gerçek anlamda karşılık bulmuyor.

Tina’nın down sendromlu bir de erkek kardeşi var ama aslında var gibi sadece. Çocuğa hasta deniliyor ve down sendromu ile yüzleşilmiyor. Bu konuda Tina’nın da soruları yanıtlanmıyor. Dolayısıyla okur olarak siz de Tina kadar sürekli peşinizi bırakmayan bir merak duygusuyla takip ediyorsunuz sayfaları. Aile hem ebeveyn ayrılığını, hem de down sendorumunu içselleştiremediği için hüzünlü bir hava eşlik ediyor küçük kıza. Onunla birlikte bizlere de elbette. Ancak bir taraftan da her an kitabın içine girip müdahil olma isteği uyandırıyor kitap. Örneğin neden doğru düzgün bir şekilde Tina’ya yaşadıklarının nedenleri anlatılmıyor? Neden Tina babası ve büyükannesi ile yaşarken kardeşi annesi ile yaşamak zorunda? Neden down sendromu nedir diye sorular yanıt bulmuyor? Neden buna hastalık denilirken sessiz kalınıyor?

Elimde yine bir seriye ait kitap var. Teo’nun Tablet Kitabı. Kapağında altı tane çocuğun ellerinde tabletle oturduğu bir resim var ve resmin hemen altında ağzında bir kova taşıyan bir kaplumbağa görüyoruz. Kaplumbağa çocuklara bakıyor. Plajda olan çocuklar sadece ellerindekine odaklanmış şekilde resmedilmiş. Kitabın en arka sayfasında öğreniyoruz ki kaplumbağanın adı Kamil. Kaplumbağa belki de benim ilk algımda teknoloji çağındaki çocuklar karşısında biz büyüklerin kendilerini hissettikleri hali resmediyor.

Sizlerin de tahmin edeceği gibi çocuklar ve teknoloji bağımlılığı üzerine bir kitap. Oldukça da güzel bir kitap. Güzelliği sadece sonuç olarak önümüzde duran ana sayfadaki resme eleştiri yapıp kenara çekilmemesi. Yani çocuklar suçlu deyip biz büyükleri aklamıyor. Ya da bir başka ifade ile didaktik bir dil kullanıp onları bu tehlikeye karşı nasıl koruyabiliriz şeklinde bir yol çizmemiş kendisine. Aksine tam da kitabın ana karakteri Teo’nun sözleriyle hepimize ayna tutuyor. Hepimize derken bir çocuğun hayatında olabilecek hemen herkese. Benim kitabı sevme yönüm de aslında bu. Elbette konu zaten güzel ve hepimizin üzerinde durması gereken bir konu ama ‘her olayın bir farklı tarafı da vardır’ diye bize okuma şansı vermesi ayrıca güzel.

Teo yaz tatillerinde arkadaşlarıyla vakit geçirmekten keyif alan, büyük anne ve babasıyla da yapacak bir şeyler bulan bir çocuktur. Ancak tüm arkadaşlarında tablet görüp de ailesine isteğini belirtince olanlar oluyor. O zamana kadar denizi, oyunları, arkadaşlarını, doğayı, kısacası hayata dair somut olan ne varsa hepsini deneyimleyen ve bununla mutlu olan Teo isteği yerine getirildiğinde, yani kendisine tablet alındığında hayatının merkezine tabletini koyuyor. Araçsal olarak değil de bağımlılık derecesinde tableti kullanması fiziksel ve ruhsal sorunları da beraberinde getiriyor. Haliyle aile endişelenmeye başlıyor. İlk başta sınırsız kullanıma izin veren aile aldıkları sonuçlar nedeniyle kısıtlamaya gitse de artık pek başarılı olamıyor. En kötüsü Teo tabletin öncesinde hayatında olan hiçbir şeyden tad alamaz hale geliyor. İşte tam da en dramatik zamanlar bir çocuk için.

Kolezyum’u kim çalabilir demeyin. Kitabı okuduktan sonra “Kolezyum nedir?” diye beraberce araştırma yaparken yanınızdaki çocuğa internet ansiklopedisinden onun bazı zamanlarda çalınmak istendiğine dair notlar okurken buluyorsunuz kendinizi. Olmaz demeyin olabiliyor. Denenmiş bir konu üzerinden bu kitabı okumak Can Çocuk Yayınları sayesinde oluyor.

Gianni Rodari tarafından yazılan ve Nicoletta Costa’nın kaleminden resimlenen kitabı Türkçe’ye Tülin Sadıkoğlu çevirmiş. Konusu başlığından da anlaşılacağı üzre Kolezyum’u çalmak isteyen bir adamın yaşadıklarından oluşuyor. Ömrünü bu beyhude çabaya harcayan adam günlerce Kolezyum’dan taş taşımış, evine getirmiş. Ancak amacına bir türlü ulaşamayan adam yaptığının doğruluğunu da bir gün tartışmamış zihninde. Çalmak ne demek, neden yapılır? Hiç bu konularda akıl yürütmemiş adam. Sadece günlerce aynı şeyi düşüncesizce yapmaya devam etmiş.

Evindeki çoğu eşyanın yeri Kolezyum’dan gelen taşlar nedeniyle değiştirilmiş. Öyle ki adam yaşlanmış ama isteği hep aynı yaşta kalmış sanki. Ne garip bir ömür geçirme şekli? Sizce de öyle değil mi?

Bilgi Yayınevi’nin Çocuk Kitapları bölümünden çıkan Hasan Latif Sarıyüce’nin Deliler Ülkesi’nde kitabı geçiyor elime. Keloğlan Masalları-1 diye yazılan kitap kültürel olarak hemen hemen hepimizin çocukluğunda yer alıyor zaten. Farklı versiyonları ile televizyonlara da konu olan Keloğlan hikayelerini Hasan Latif Sarıyüce’den okumak benim için ilk deneyimdi.

Keloğlan Masalları’na bugünden bakınca eleştirecek çokça şey buluyorum anlatılanlarda, öncelikle bunu belirtmem gerekiyor. Haddimi aşmamak için de özellikle üzerinde düşünerek yazıyorum bu yazıyı. Yine de kültürel yaşamımıza konu olan ve pek çoğumuzun hikayelerine tanık olduğumuz Keloğlan Masalları ile ilgili bu kitap önemli ve kıymetli. Önem ve kıymeti de vermek istediği mesajlarda. Genel itibariyle haksızlığa karşı duruşu, adalet arayışı, kötülüklerin yok edilmesi, pratik zeka gibi ilk sırada sayacaklarımızın dışında başka şeyler de var bu kitapta.

Bölümler halinde kısa masallardan oluşan kitapta toplamda altı konu işlenmiş. Köy enstitüleri mezunu olması ve öğretmenlik mesleğinden emekli olan Hasan Latif Sarıyüce’nin mesaj kaygısı belirgin, öncelikle bunu belirtmek gerekiyor. Her masalın sonunda bu mesaj belirgin bir şekilde yazılmış. Klasik masallarda “gökten üç elma düştü” diye devam eden kısmı tam da bunun için yazılmış.

Öncelikle belirtmek gerekiyor ki bu kitabı elinize aldığınızda iki şey çekiyor sizi. En azından beni kendisine çeken şeyleri söyleyebilirim. Birincisi kitabın adı olan “Masal Battaniyesi.” İkincisi de kapaktaki resim. Yedi tane çocuk bir battaniyeye oturmuş ve üzerlerinde bir ağacın dalları var, üstelik dallara asılı ayakkabılar var. Gel de “neler oluyor oralarda?” diye merak etme.

İşte çocuk kütüphanesinde elimi attığımda aldığım kitap böyle geldi evimize. Bir süre bizde kalıp sonrasında başka çocukların evlerine konuk olacak. Ne güzel bir şey değil mi? Kim bilir kaç evde kaç çocuk bu güzel kitaplarla uykuya dalacak. Rüyasında acaba neler görecek? Hayal dünyasına hangi sembol ve simgeler yerleşecek? Tavsiyem o bilinçaltı veya bilinçdışı denilen yerleri en azından iyi diye bildiklerimizle doldurmamız. Zaten yeterince olumsuzluk var ve maalesef yeterince nasipleniyor çocuklar. Bari ve en azından hayal dünyalarına güzel birkaç cümle, birkaç kitap bırakalım. Bakarsınız dal verir, meyve verir ve birgün bize anlatır hissettiklerini. Mesleğine, uğraşına, aşına katar ordan edindiği olumlu duyguları. Kendi dünyasının dışındaki yaşamlara, evlere konuk olur bu kitaplarla ve beslendikleriyle yaşamı daha yaşanır kılar. Sonra belki gün gelir onlar da bir battaniye üzerine topladıkları çocuklara masallar anlatırlar, okurlar. Hayali bile güzel değil mi sizce de?

Neyse ben kitaba geri dönüyorum az önceki hayalimi yanıma alarak. Ferida Wolf ile Harriet May Savitz tarafından yazılan ve Elena Odriozola tarafından resimlenen kitap Nesin Yayınevi tarafından basılmış. Kitapta karlı dağların ortasında yer alan bir köyde bir Masalcı Nine varmış. Bu nine köydeki çocuklara masallar anlatırmış. Çocuklar onun ördüğü battaniyenin üzerinde oturup masalları dinlerken nine de onları izlermiş. Elinde çay bardağı, yanında sehpası ve üzerinde demliği olan Masalcı Nine bir gün masal anlatırken çocuklardan bir tanesinin ayakkabısının delik olduğunu fark etmiş. Çocuklar eve gittiklerinde Masalcı Nine, o çocuğa kalın bir çorap örmek istemiş. İstemiş istemesine ama kar fazla olduğu ve köyde yün kalmadığı için azıcık bocalamış.

Yazmaya başlamadan önce içimden geçeni aktarmak istiyorum. “Sevgili Fips sadece sen değil, inan bana zaman zaman hepimiz yaşananlar karşısında olanları anlayamıyoruz. Tek değilsin ve ben de kendimi en az senin kadar bocalarken buluyorum.” Aynen bunlar geçti aklımdan yazıya başlamadan önce. Rehabiliteye ihtiyacımız varsa hepimizin var galiba ve buna sebep olanların da. Tekrar sebep olmasınlar diye en çok da.

Fips sevimli ve küçük bir köpek yavrusu. Anne babası ayrıldığı için büyük bir karmaşa ve bocalama içinde kalmış bir küçük yavrucuk. Onların yaşadıklarından kendisini sorumlu tutup okları kendisine çeviriyor hem de hiç kendine acımadan. Çocuklar böyledir eğer izlerseniz. Özeleştirileri onları büyütenlerden çok daha gelişkindir aslında. Hak edemediğimiz kadar algıları açık ve kırılgandırlar hayata. Havada gezen tüm duyguları sezerler. Sezmek yanında içlerine alırlar bu duyguları. Tam da bu nedenle bebekliklerinden itibaren onları korumak gerekir. Odalarını sıkça havalandırmak ve temiz hava solumalarına yardımcı olmak gerekir. Bu temiz hava iyi ve güzel olan duygular ile birliktedir ve sağlıklı büyümeleri için şarttır. Bu havada şiddet, nefret, öfke ve kin duyguları olmamalıdır, bunların yerine şefkat, sevgi, huzur, nezaket, saygı ve empati duyguları olabilir mesela.

Daha anne babaları arasındaki mesafeyi koruyamayan ve duygusal anlamda yaşayacaklarını göğüsleyemeyen çocuklar zararın en büyüğünü yaşıyor çoğu durumda. Boşanma ve o noktaya kadar geçen sürede yaşananlar da maalesef bu durumlardan bir tanesi. Birbirleriyle kavgaya düşen büyükleri arasındaki her sözün ağırlığı altında ezilir aslında onlar. Her kötü söz ve davranış direk onlara dokunur ve çoğu zaman anne baba bunun ayrımına çok geç varır. İşte belki de sırf bu sebeple anne baba olmaya karar veren çiftlerin kendileriyle sorunlarını en aza indirmeleri gerekiyor. Üremek dışında bir şey çünkü bir çocuğu dünyaya getirmek ve büyütmek. Stuttgart Çocuk Koruma Merkezi’nde görevli Ingrid Schwarz’ın açıklamalarının da yer aldığı kitap boşanma sürecinde çocuğun yaşadıklarına çok güzel değinmiş “Fips olanları anlayamıyor” kitabının son kısmındaki açıklamalarında. Aileleri ve çocukla ilgili olan herkesi bilgilendirici notu bu anlamda önemli. Gergedan Yayınları tarafından basılan ve Jeanette Randerath tarafından yazılan kitabın resimlerini Imke Sönnichsen yapmış.

Başlık bile sizi çekiyor kendisine değil mi? Bende de öyle olmuştu. Bazen yaş fark etmeksizin öfkemizle nasıl başa çıkacağımızda bocalıyoruz. Hele de öfkelenmemiz için çokça sebep varsa.

Ne diyor büyükler “Ağaç yaşken eğilir.” Bu cümleyi en başta yazıyorum çünkü yaşken öfkesini öğrenemeyen çocuklar büyüdüklerinde şiddet eylemlerinde başı çekebiliyor. İstemese de kendisine ve çevresine zarar veriyor ve bedelini toplum olarak hepimiz ödüyoruz. İşte bu nedenle kitap önemli, bu nedenle üzerinde durulması gerekiyor.

Gergedan Yayınları tarafından basımı yapılan ve Dagmar Geisler tarafından yazılan kitabın çevirisini Yasemin Özbek yapmış. Çeviri kitaplarda hoşuma giden duygulardan bir tanesi dünyanın neresinde olursa olsun çocuklar için iyiye niyet edenleri görünür kılması. Bir diğeri de çocuk ortak paydasında birleşenlerin yeni yönelimlerini görme şansı vermesi. Çizimler, kelimeler, konu ne etrafında dönüyor? Dünyada çocuk ile ilgili yeni gelişmeler neler? Çocuk kitapları yazarken neye özen gösteriliyor? Bu ve buna benzer bir sürü soruya da cevap bulabiliyorsunuz bu kitaplarda. Güzel olan da bu. Tüm dünya dilleri çocuklar için iyi olanı diliyor aslında. Onun kendisiyle ve içinde yaşadığı evrenle bağını güçlendiren, yaşamın kıymetini gösteren, duygularıyla baş etmesini sağlayan kitaplar. Keyif alırken öğrendiğimiz, öğrenirken keyif aldığımız kitaplar. Didaktik değil asla, aksine sadece bizim bile fark edemediğimiz veya fark edip dile getirmediğimizi önümüze usulca koyuyor bu kitaplar. Böylece kaçma şansımız kalmıyor hayata dair olandan. Tamamıyla kavrayıp kucaklamak kalıyor son sözleri okuduğumuzda bize.

Sizi de benzer duygular yakalıyor mu? Hangi duygular... Mesela haksızlık olduğunu düşündüğünüz uygulamaların tanığı olurken yaşadığınız ağırlık duygusu. Tanık olmak sahiden çok da iyi bir şey değilmiş zaten bunlara. Tanık olmak aynı zamanda o veya bu şekilde hayır demeyi de beraberinde getiriyormuş.

İşte ben de bu duyguyla yazıyorum şimdi. Çok sevdiğim ve birebir tanıdığım insanlar ihraç ediliyor üniversitelerden. Bazılarının derslerine girdim ve hayranlıkla dinledim, bazılarının ödev ve sunumlarını aynı sıralardan dinledim. Onların doktor unvanı alırken ki sevinçlerini ekran başından da olsa izledim ve onlarla beraber sevindim. Yoğun bir çaba ve emek sonucunu gösteriyordu o fotoğraflar çünkü.

Şimdi yazıyorum çünkü artık sahiden kurumlar açısından ve ortak geleceğimiz açısından sıkıntılı bir durumdayız. Bu durumdan çıkmak için de daha sakin ve tutarlı bir şekilde olanları yeniden gözden geçirmekle yükümlüyüz. Neden ihraç ediliyor bu insanlar? Ankara Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi ve daha fazlası. Çok klasik ama kan kaybediyor üniversiteler. Kurumlar içindekilerle kimlik kazanıyor. O kişiler olmadan da o kurumlar elbette devam edecek yollarına ama ne şekilde devam edecek? Bir felsefe profesörü bir yılda yetişmiyor mesela. Sosyal bilimler demek toplum demek, hayat demek, yaşam demek. Onların konuları, hayatın kendisi. Nasıl uzak durabilirler ki oradan? Nasıl söylediği yaptığına denk gelmeden nefes alabilirler ki? Medya diyecek, ama onun içindekileri masaya yatırmayacak! Ya da sosyoloji diyecek ama topluma bakmayacak, dokunmayacak, hissetmeyecek! Felsefe diyecek ama bunu gündelik diline almayacak! Mümkün mü? Hayır, hem de hiç mümkün değil, mümkün olduğunu sananlar sadece masa başından kariyer hesapları yapan ve kendi menfaatine çalışanlardır o kadar.

Pimm van Hest birçoğumuzun kelimelere dökmekte zorlandığı bir gerçeği koyuyor önümüze. Hem de usulca ve incitmeden. Küçücük bir çocuğa annesinin öldüğü nasıl anlatılır? Hele de soyut ve somut kavramları ayırmak için daha erken bir dönemdeyse ve ölüm kavramı ona çok uzaksa. Cevabını vermekte zorlanıyorsunuz değil mi? Aynen, ben de öyle. Oysa öğretmenlik mesleğini bir yıl yapan ve ardından psikoloji eğitimi alan yazar bu acı gerçeğe dokunuyor hepimizin adına. İyi de yapıyor.

Hepimiz en temel insani refleksiyle acıdan kaçarız değil mi? Ama bildiğimiz bir diğer gerçek de bazı acıların zamansız kapılarımızı çalabileceği. Belki de yaşamın içindekileri kabule geçmekle başlamalıyız acıyı konuşmaya. Yarının ne getireceğini bilmediğimiz gibi çocuklarımızın neleri yaşayacağını da bilmiyoruz. Belki de en büyük hatayı onları her şeyden uzak tutmaya çalışırken yapıyoruz. Özellikle şehirlerde yaşayan çocuklar doğanın döngüsü hakkında pek de fikir sahibi olamıyorlar. Ya da fikirleri olsa da deneyimleri olmuyor. Bir canlının doğumuna tanık olamıyorlar, yine bir canlının ölümüne olamadıkları gibi. Ya da en basit haliyle doğal seleksiyon hakkında gördükleri ve düşündükleri yok. Yaşam ve ölüm dengesini kuramıyorlar. Elbette niyetim suçlu aramak değil, bu haddim de değil; sadece yaşamı tamamen kavrayamadığımızdan dem vuruyorum. Belki de bu nedenle çok daha kırılgan yaşamlarımız. Ölümle hayatında ilk defa morg önünde karşılaşan bir insan hayatının en büyük yıkımını yaşıyor haliyle.

Şimdi bunları yazarken aklıma Eşkıya filmindeki ölüm sahnesi geldi. Ne demişti orda oyuncu ölmek üzere olan Cumali’ye; “... korkma sadece toprağa gideceksin, sonra toprak olacaksın sonra sularla birlikte bir çiçeğin bedenine yürüyeceksin oradan özüne ulaşacaksın, çiçeğin özüne bir arı konacak, belki, belki o arı ben olacağım.” Çok etkilenmiştim bu sözler karşısında. Ama atladığımız şu var, bu film yetişkinler için uygundu. Yani elimizde çok daha kırılgan ve bir o kadar da yaratıcı başka dostlarımız var. Onlar da çocuklar. Mesele bunu onlara nasıl anlatacağımızda. Ölümün ardındaki yokluğu en fazla hissedenler çocuklar çünkü. Küçük yaşta anne-babasını kaybeden çocuklara toplumun bakışı da eklenince öksüz ve yetim sıfatlarıyla işler daha da zorlaşıyor. Her iki sıfatı da sevmiyorum; öncelikle bunu belirtmek istiyorum. İnsanları eksikleri üzerinden tanımlamayı da sevmiyorum. Evet duygusal bir toplumuz ama yaraları sarmak eksik olana sürekli yapılan vurgu üzerinden olmuyor maalesef. Aksine bu başka yaralara da sebep olabiliyor.

Elimdeki kitapta yazılanlardan ziyade resimlerini sevdim dersem çok mu ileri gitmiş olurum? Ama aynen böyle. Tam da resimlerinden yakalayan ve içimi ısıtan bir kitap Babam ve Ben. Tudem Yayınları tarafından basılan, Türkçe’ye Sibil Çekmen tarafından çevrilen kitabın yazarı Patrick Modiano. Resimlerinden okuru yakalayan kitabın resimleyeni ise Jean-Jacques Sempe. Kapağında bir baba omzunda kızını taşıyor narince. Kız tüm özgüven ve memnuniyetiyle bakıyor önüne. O kadar emin ki babasından, düşebileceğine dair hiç endişe yok yüzünde ve duruşunda. Sadece kapak resmi bile kocaman bir sayfa söz eder. Tüm çocuklar için, hele hele de kız çocuklar için nasıl da özel bir ilişkidir babalarıyla olan ilişkileri.

Kitap 2014 yılı Nobel Edebiyat Ödülü almış. Bence ziyadesiyle hak ediyor bu ödülü. Dans ederken gözlüğünü sandalyeye bırakan öğrencisinden yola çıkıp kendi çocukluğuna giden kitap kahramanı bizleri de bu güzel serüvene konuk ediyor. Tam da böyle değil midir anılar? Hiç beklemediğimiz küçücük bir obje bazen bizi çocukluğumuza götürmez mi? Bir küçücük imge bize kocaman bir geçmişi taşımaz mı? İşte kitaptaki kız Catherine de bu imgeden kendi çocukluğuna ve babasıyla geçirdiği güzel günlere gidiyor aniden. Annesinden ayrılan ve babasıyla Paris’te kalan küçük kız ile babasının sıcacık öyküsü tüm olumsuzlukları bertaraf ediyor. Elbette anne niye gitti? Neden çocuktan ayrı kaldı gibi sorular dönüyor zihnimizde. En çok da kültürel tarafımızdan çağırıyor bu sorular; ama baba kız diyaloğu öylesine sıcak ve güzel ki, biz sadece onların halesinde geziyoruz kitap boyunca.

Dans etmeyi seven ve dans ederken gözlüklerini çıkaran küçük kız bundan hiç rahatsızlık duymuyor. Yani gözlük takmak onun için sorun değil. Bu sorun olmama halinde babasının da bakışı gizli. Tam da böyle olmaz mı? İnsanlar hayatlarındaki artı veya eksi diye tanımladıkları şeyleri en çok da çocukluğunda kendisine verilen referanslar üzerinden tanımlamaz mı? İyi ve kötü de bu dönemde netlik kazanmaz mı? Kısacası hayatı algılamamız veya hayata verdiğimiz değer en çok da çocuklukta bize verilen değerde saklı değil midir? Herkes kendi kişisel tarihine geri dönsün. Bugün kendisine iyi gelen ne varsa oralarda değil midir izleri? Bu nedenle gelişmiş ülkelerde çocuğun ilk gelişim aşamasında anne-babaya kolaylıklar sağlanmaz mı? Özellikle anneye çocuğuna bakma ve bu dönemde özlük hakları saklı kalarak maaşını alma hakkı sunulmaz mı? Nedendir acaba? Ekstra gider hanesini doldurmak için mi hükümetin, yoksa geleceğine sahip çıkma mı? Elbette ikincisi. Kitabı okurken ister istemez çağrışımlarıyla da uğraşıyorum ve kelimeler bunun için akıyor klavyeden ekrana.

Kapağında önündeki kitaba ürkerek bakan bir çocuk olan “Kitaplardan Korkan Çocuk” Susanna Tamaro tarafından kaleme alınmış. Evet evet yanılmadınız isim size de tanıdık geldi değil mi? “Yüreğinin Götürdüğü Yere Git” kitabının yazarı aynı zamanda. Açıkçası ben çocuk kitapları yazdığını bilmiyordum. Can Çocuk tarafından basılan ve Türkçe’ye Eren Cendey tarafından çevrilen kitap oldukça güzel ve kıymetli.

Zaman zaman hepimizin düştüğü yanlışlara değiniyor kitap bir yönüyle. Çocuklarının kitap okumasını isteyen iyi niyetli bir çift var karşımızda. Yalnız istemenin ötesinde çocuklarını tanımak için yeterli çabayı sarfetmemiş bir çift aynı zamanda. Yazık olan aslında kendi okuduklarını da içselleştirmemiş olmaları. Yani büyükler her zaman doğruyu bilemiyor maalesef. Okumanın niceliksel bir şey olmadığını bilemiyor mesela baba. Çocuğuna ağırlığı kadar kitap okuması için belirli bir süre veriyor. Oysa ne istediğini sormuyor çocuğa veya okumaya neden direnç gösterdiğini.

Anne de sadece çocuğunun dersleri kötü olduğunda onu alıp doktora götürüyor ve doktorun tanısı üzerinden yanlış uygulamalara başlıyor. Kimse çocukla neden okumak istemediği üzerine konuşmuyor, sadece kendi doğru bildiklerini sıralıyorlar. Bunlar da haliyle varolan durumu daha da kötüleştiriyor. Çünkü aslında çocuk için okumak tam bir kabus ve bunun başka bir sebebi var. Çocukları için en iyisini yapmak isteyen anne baba ona en büyük kötülüğü yapıyor işte.

Elimdeki kitabın sayfalarında gezinirken aklıma bir başka kitap ve yazar geliyor. Sanki bakış açıları, niyetleri, vermek istedikleri mesaj veya yaralandıkları yerler aynı gibi. “Alev Saçlı Çocuk” Christine Nöstlinger tarafından yazılıp Huban Korman tarafından resimlenmiş. Ama okurken aklıma daha önce okuduğumuz Ursula K.Le Guin’in Kanatlı Kediler Masalı geldi. Elbette konular farklı ama ikisinde de aynı notadan çıkan sesi duyar gibiyim. Sanki farklı şekillerde yaralanmış yerlerine aynı merhem iyi geliyor gibi. Garip ama hissettiğim tam da bu.

Öncelikle neden böyle bir hisse kapıldığımı belirteyim. İkisinde de iyi ve kötü insanların varlığından bahsediliyor ve ikisinde de daha iyi, güzel ve ütopik bir mekan arayışı var. Bu mekan terk ettikleri yerden çok daha insancıl ve olumlu şeylerle donatılmış. Ütopik mi derseniz evet belirli yönleriyle öyle diyebilirim. Ama bizleri ayakta tutan da umutlarımız değil mi? Ütopyalarımız değil mi elimizde kalması için sıkıca ellerimizi kapadığımız?

İki kitap arasındaki bir başka ortak nokta ise ikisinde de insanüstü veya normalin dışında hayal dünyamıza seslenen özellikler olması. Kurgusal yapıda bir tanesinde kedilerin kanatları oluyor ve tehlikeleri bu şekilde geride bırakıyorlar. Bu kitapta da görünüşü nedeniyle dışlanan ve yıpratılan kırmızı saçlı kız çocuğunun saçları alev alabiliyor ve çocuk uçabiliyor. Hatta burdaki kedi ve kızın teyzesi de uçabiliyor. Üstüne üstlük kedi konuşuyor.

Kapağında beş çocuğu bir ağacın farklı dallarında gösteren Küçük Feministin Kitabı Güldünya Yayınları tarafından basılmış. Sassa Buregren tarafından yazılıp çizilen kitap Türkçe’ye Ünzile Tekin tarafından çevrilmiş. Kitap kapağında ağaçta bir de kedi var çocukların yanında. İsveç Sanat Konseyi’nin desteği ile yayınlanmış kitap bence tüm çocuklu ailelerin evlerinde olması gerekenlerden. Hatta çocuklu olması gerekmiyor, bir konuyu basit ve sade bir dille okumayı seven herkes için tercih edilebilir bir kitap.

Kitap oldukça sevimli bir kızın merak duygusuna eklenen eleştirileri ile başlıyor. Ebba gazetede tamamı erkeklerden oluşan G8 zirvesindeki toplu fotoğrafı görüyor. Dünya liderlerinin neden sadece erkeklerden oluştuğu ve neden aralarında gençlerin hiç olmadığını düşünen Ebba araştırmaya başlıyor. Araştırdıkça eleştirileri de artıyor haliyle. Kafasındakileri yeğeni Jorinda ile mail üzerinden tartışmaya başlıyor. Oldukça güzel ve başlangıç aşamasında olanlar için açıklayıcı sorular da ardı ardına ekleniyor.

İki kız çocuğunun araştırma esnasındaki sorularındaki bir cevap çok güzel. Haksızlık olduğunu ve kadın erkek eşitliğinin sağlanmadığını çeşitli örneklerle konuşan ikiliden Ebba, varolan haksızlığı kendilerinin değiştirebileceğine duyduğu inançtan bahsederken Jorinda “Biz kimiz?” diye soruyor. Ebba da “Kızların ve oğlanların eşit olanaklara sahip olmasını isteyen herkes.” diye yanıtlıyor. Ben de bu kitabı benzer niyetteki herkesin okumasını tavsiye ediyorum. Öncelikle merak eden, sorgulayan, itaat ve biat etmekten uzak, eleştirel düşünce yapısına sahip çocuklarımız için okuyalım bu kitabı.

Bazı konu ve kavramları duymak bile fazlasıyla üzüyor. Üzmesi bir yana üzerinde daha fazla durulması gereğini de beraberinde getiriyor. Elimdeki kitap “Bedenim bana ait!” diyor, hem de bangır bangır bir başlıkla. Maalesef çocuk istismarı üzerine çokça haber okuduk. Hepsinde kahrolduk, kavrulduk.

Çocuk istismarı konusu son derece zor ve zorlayıcı bir konu. Bu alanda çalışanlar kadar aileler ve karar vericiler için de üzerinde titizlikle durulması gereken bir konu. Olayın elbette çok boyutu var. Her şeyden önce verilen cezaların caydırıcı olması ve koşulsuz şartsız çocuğu korumak üzerine kararlar çıkması gerekiyor bu tip davalardan. Olumsuz örnekler, gereksiz cezai indirimler ile kaybolan ve yara alan tartışmasız hepimizin geleceği.

İnanın üzerinde yazarken zorlanıyorum, düşünürken uyuşuyor elim ayağım, bir de bu konuyla ilgili yaşananları düşünmek tamamen kötü. En başta hukuk olmak üzere tüm karar verici pozisyonda olanların bu sorunu çözmek için seferber olması gerekiyor. Sadece bu ülkede değil Dünya’nın pek çok yerinde yaşanan bu insanlık dışı soruna karşı en azından küçük küçük tedbirler almaya çalışan aileler ve çocuklarımız için bu elimdeki kitap.

Bazı kavramların çocuklar tarafından nasıl alımlandığını bilemediğim için kısa bir kararsızlıktan sonra yazmaya karar verdim bu kitapla ilgili yazmaya. Romeo ve Juliet gibi önemli bir eser Çocuklar İçin Dünya Edebiyatı serisinde Barbara Kindermann tarafından uyarlanmış ve Christa Unzner tarafından resimlenmiş. Kazım Özdoğan tarafından Türkçeye çevrilen kitap böylece çocukların okumasına sunulmuş. Gergedan Yayınları’nın basımını üstlendiği kitapta William Shakespeare’nin eseri bu kez çocuklar için canlanıyor.

Öncelikle ölüm, aşk ve şiddet unsurlarının çocuk dünyasına aktarılması noktasında çekinceler taşıyor olmakla birlikte yine de bu çalışmanın önemli bir katkı sunduğu görüşündeyim. Çünkü tam da bunların karşısında durduğu ve iki insan arasındaki aşkın, sevginin nasıl da tüm nefreti yok ettiğini gösterdiği için. Dünyaca ünlü eseri ve eser sahibini zaten biliyoruz. Ancak bunun çocuklar için uyarlanmış halini okumak bir kez daha eserden aldığımız duyguları canlandırıyor.

Kitabı okurken çocuklar için bazı kavramların nasıl da anlamsız kaldığını düşündüm. Örneğin karşılıklı nefretle dolmuş iki aile ve nefretin sebep olduğu davranışlar. Bunlar zaten çocuklara ait şeyler değil ki? Büyüklerin nasıl böylesine gereksiz sebeplerle yaşamı zorlaştırdıklarını anlayabileceklerini sanmıyorum. Kaldı ki anlamasınlar zaten!

Yeni yılın ilk yazısında bu kitapla azıcık içimiz açılsın istedim. O kadar çok olumsuz olay yaşandı ki, bazen öpücüğün rengini bulamazken, bazen de acıların rengini bulamıyoruz. Sadece tüm renkler karışıyor birbirine, tıpkı sözler gibi, kelimeler gibi. Ortalığı sadece zifiri bir karanlık kaplıyor. Maalesef geride bıraktığımız senede ülke ve Dünya gündeminde acı ve gözyaşı çokça yer aldı.

Yılın ilk gününde önümüzde güzel bir kız çocuğu olan Monika var ama ona Minimoni diyorlarmış. Bisiklete binmekten, kırlangıçları ve kekleri sevmekten ve balkonlarındaki çiçekleri sulamaktan keyif alan bir kız çocuğu. Hatta öyle ki onlar hızlı büyüsünler diye güzel şeyler söylemeye bayılan bir kız çocuğu. Ne harika değil mi? Çiçekleri büyüsün diye onlara güzel sözler söyleyen bir çocuk.

Bizlerin de çocuklarımızı büyütürken sabır, emek, özveri ve güzel sözlere ihtiyacımız var değil mi? En önemlisi de sevgiye ihtiyacımız var. Onların yürekleri öylesine güzel ve sıcak ki, sevmeyi ve sevginin ne demek olduğunu eğer izin verirsek öğretirler bize zaten.

Brigitte Minne tarafından yazılan ve Carll Cneut tarafından resimlenen Kırmızısarısiyahbeyaz kitabı Sarıgaga Yayınları tarafından basılmış. Renkler çocukların isimleri aynı zamanda ve bitişik yazılmış. Türkçe’ye Türkay Yalnız tarafından çevrilen kitap, Belçika ve Fransa’da çeşitli ödüller almış.

Bir köy meydanında yaşayan dört aile ve onların çocukları olan Kırmızı, Sarı, Siyah ve Beyaz arasındaki olaylardan oluşuyor kitap. Köy meydanı deyince insanın içi açılıyor aniden. Çocukların oynamak için evden dışarı serbestçe bırakıldığı bir coğrafya bile yaşadığımız gerçeklik karşısında hikayeyi bir adım daha artıya çeviriyor. Çocuklar kendi başlarına oyunlar oynuyorlar. Yakınlardaki bir parka gidip oradaki gölete ve canlılara bakıyorlar çocuklar.

Çocukken sanırım ağaç ev hayal etmeyen yoktur. En azından ben çokça hayal etmiştim. Ayrıca ağacın tepesinde oturup dalından kopardığım meyveleri yediğim de olmuştu ve iyi ki olmuştu. Köy yaşantısını yazdan yaza deneyimlemiş bir çocuk olarak dolu dolu geçen günler diye ömrümün sonuna dek hatırlayacağım anılar birikti. Bunları yaşadığım için de kendimi hep şanslı sayarım. Bunları yaşayamayan çocuklara da üzüntüyle bakarım hep. Site içleri, yüksek güvenlikli sitelerde büyüyenler kadar metropollerin keşmekeşinde kaybolan bir çocukluk bugünkülerin yaşadığı.

Bu haftaki yazıya konu olan Kanatlı Kediler Masalı dört kitaptan oluşan bir seri. Serinin ilk iki kitabını okuyarak yazıyorum bu satırları. Yazarken de aklıma şu geldi, dünyanın başka bir coğrafyasında birisi bir yazı/kitap/şiir/masal kaleme alıyor ve ortaya çıkan ürün bambaşka çağrışımlarla başka başka coğrafya ve kişilerde alımlanıyor. Diğer tüm yazılarda olduğu gibi bunda da kitabın bende çağrıştırdıkları ve kitaba dair konuşabilmek de ayrıca güzel. Hele de mesele çocuk kitaplarından açılıyorsa/açıyorsak.

Ursula K.Le Guin ismi bilinen bir isim ve ben onun çocuk kitaplarını ilk kez okuyorum. Dolu dolu bir kadından çocuk kitabı okurken de farklı pek çok şey geçti zihnimden. Sadece kanatları olan kedileri ve onların ilginç yaşamlarını değil kentten kaçmalarına dair eleştirel okumalar da açılıyor hemen zihnimde.

Sonra mesela kentin içindeki değişimlerde aklıma hemen kentsel dönüşüm geliyor.

Büyük sözlerin çokça söylenip anlamlarını yitirdiği günlerdeyiz. Yazmak, konuşmak artık tadından tuzundan eksik ve bunun da farkındayım. Ölümün her yanımızı sardığı şu günlerde özellikle zorlayıcı olan çocuklu olanlar için sanırım. Öyle böyle değil zorluk hem de. Bir tarafı böyleyken diğer yanı yine onlar için çırpınıyor. Çocuklar, size keşke sözün gerekmediği ama tüm güzelleri yaşatabileceğimiz günlerin bolluğunda olsaydık da tam da elimdeki kitabın büyüsüne kapılsaydık her beraber.

Büyük Sözcük Fabrikası kitabı Aylak Kitap tarafından basılmış. Agnes de Lestrade ve Valeria Docampo tarafından yazılıp çizilen kitap Türkçe’ye Çağıl Öksüztepe tarafından çevrilmiş. Kitabın künye bilgileri yazan kısmında sevimli bir köpek var ve önündeki ‘a’ harfine bakıyor. Resimler o kadar güzel ki sahiden söz israfını engelliyor.

Sözcüklerin parayla satıldığı garip bir ülkeden bahsediyor kitap. Zenginlerin bolca sözcük alabildiği ama fakirlerin alamadığı bir ülke işte burası. İnsanlar sözcükleri yutup sindiriyor ve öyle konuşabiliyor, yoksa konuşamıyor. Çöplüklerde sözcük arayan insanlar var ama buralarda kötü sözcükler bulunuyor sadece. İlginç bir anlatım tarzı var kitabın ve çok kıymetli sözleri.

Bozuk Müzik Kutusu adlı kitabı daha önce okumuştum. Bazen aynı kitabı farklı zamanlarda okuduğunuzda farklı şeyler gözünüze çarpabilir. Bu çocuk kitabı olsa da böyledir.

İlk okuduğumda bir babanın oğlunun uykusuzluğunu giderme telaşı ve onun için olan çabası sıcak gelmişti bana. Ama bu yazıyı yazmadan önce kitabı tekrar düşündüm neden bana iyi geldi diye? Bunun artık ilk defada beni saran sebeplerinin yanında başka sebepleri de olduğunu farkettim. Bunlardan bir tanesi, öncelikle babanın bozuk bir oyuncağı tamir etme telaşıydı. Günümüzde tek kullanımlık o kadar fazla şey var ki, bir şeyi tamir etmek için zaman ayırmak bile çoğumuz için artık lüks. Hele çocuğunu mutlu etmek için bir oyuncağı tamir etme telaşı yok denilecek kadar az. Ama mutsuz mu kılıyor ebeveynler çocukları, kendilerince ‘hayır’, ellerindeki bozuk olanı atıp yerine yenisini alıyorlar. Bu kullan at mantığına farkında olmadan öylesine maruz kalmışız ve buna öylesine alışmışız ki bir şeyi onarmak, tamir etmek artık dilimizde bile yok.

Gerçekten basit bir konu değil kitapta da işlenen tamir etme çabası. Öyle ki ilişkilerimiz bile kestirip atma üzerine kurulu. Özveri, emek, çaba, onarma, düzeltme, anlamaya çalışma, zaman ayırma ve bunun gibi kelimeler nasıl kulağa hoş geliyor değil mi? Şimdi bunları ne kadar yaşıyoruz ilişkilerimizde diye düşünelim. Pompalanan bireysellik vurgusu altında ‘özelim, özelsin, değerliyim, bir taneciksin, en iyisin, en güzelsin, en mükemmelsin’ vb sözler öylesine rahatça ve sıkça tekrarlanıyor ki bunlarla yaşayan çoğu kişi yukarıda bizlere iyi gelen kelimelerin içeriklerini yaşamıyor bile.

Arkadaş isimli bir kitap neden dikkatinizi çeker? Ya da dikkatinizi çeker mi? Okul öncesi gruba ait harika bir kitap Arkadaş desem ne dersiniz mesela? Neyi çağrıştırıyor size arkadaş kelimesi?

Tamam dolandırmıyorum, Arkadaş kitabını bana özel kılan şey yine ‘farklı’ olana vurgu yapması. Bu konulara karşı belirli bir duyarlılık kazanmak ileri yaşlarda sanırım daha zor oluşuyor. Örneğin yıllardır mimar olan birisi, farklı olanlar için ekstra bir bilinç kazanamıyor. Eğitim sisteminde de eğer hala kendini yenilemeyen bir şeyler varsa klasik ve normal olana göre şekillendiriyor yapıları ve çevreyi.

Keza diğer meslek grupları da öyle. Ancak içinde yaşadığımız dönem klasik ve kendi gibi bildiğimizin dışında yaşam mücadelesi veren herkesi de hesaba katmamız gereğini vurguluyor. İster dezavantajlı, ister engelli deyin isterseniz sadece ‘farklı’ deyin, bir şekilde mevcut olanın dışında kalan herkes ve her canlı toptancı düşüncenin kurbanı olabiliyor. Bazen yolda, bazen toplu taşıt araçlarında, bazen eğitim sisteminde, bazen de basit bir hikayede.

Bazen aslında nelerin söyleneceğini bilerek yaklaşırsınız bir seriye. İyi de o zaman neden okuyoruz? Kendi adıma söylemem gerekirse; iyiyi duymaya ve bunun sağlamasına ihtiyaç duyarım. İçinde rahatlama duygusu kadar doğrunun aslında çoktan seçmeli olmadığını da tekrar etme isteği vardır bu çabanın. Hele de konu çocuklarsa.

Maalesef büyüklerin hatalarının en büyük faturasını çocuklar ödüyor. Diğer taraftan yine büyüklerin desteği ve ilgisi ile o faturalar ortadan kaldırılabilir. Bu yüzden basit ve duru bir anlatımla yeniden ama yeniden ve durmadan doğru bildiklerimizi söylemeye ve dolaşıma sokmaya ihtiyacımız var.

Başkaları hangi niyetle yaklaşır bilmiyorum ama benim açımdan bu kitap serisi öyle. Üzerine çokça yazıldı ve röportajlar yapıldı yazarıyla. Çocukların anlayabileceği şekilde felsefenin belirli kavramlar üzerinden önümüze konulduğu ve hayatımızı daha olumlu hale getirecek tüm çözümleri gösteren bir seri bu.

Tülin Kozikoğlu’nu ve çok sevdiğimiz kitaplarını bir başka yazıda aktarmıştım. Yine bu yazara dönmemin nedeni, güzel bir konuya değinmesi. Maalesef pek çok kişi için artık bir değer taşımasa da bence önemli bir konudaki soruna ışık tutmuş yazar. Noktalama işaretlerinin öyküsünü konu almış yazar “Mıstık seni anlamıyoruz!” adlı kitabında.

Değişen ve dönüşen yaşamlarımızda varolan ve iyi diye bildiklerimizi koruma konusunda sorunlar yaşıyoruz. Bunlardan bir tanesi de yazım kuralları. Noktalama işaretlerinin yerli yerinde kullanılmaması. Hatta bırakalım noktalama işaretlerini kelimeleri bile doğru kullananların azaldığı bir dönemde yaşıyoruz.

Çocukların dili öğrendikleri ilk yer aileleri. Aileden sonraki sosyalleşme aşamasında arkadaşları, okul ve diğer gruplar devreye giriyor. Teknolojinin artısı ve eksisini tartışmak bu yazının konusu değil. Ancak yine de belirtmem gerekiyor ki telefon ve internet ile yazım kuralları olumsuz yönde etkilendi. Kısa cevap yazmak, derken harfleri yazmamak ve sonrasında bozulan bir dil yapısı da hepimizin artık çokça gördüğü şeyler.