TMMOB Makina Mühendisleri Odası, tarafından yayımlanan
‘Sanayinin Sorunları’ bültenine göre Kovid-19’un etkisiyle
Türkiye’de işsiz sayısı 16
milyonu buldu. Salgınla beraber büyüyen ekonomik tahribat,
bütçe ve ödemeler dengesinde artan açık, hizmetler ile sanayide
büyük düşüş getirdi.
IMF, OECD, TÜİK, Merkez Bankası, Hazine ve Maliye Bakanlığı,
DHMİ, Kültür ve Turizm Bakanlığı verileri kullanılarak
İktisatçı-Yazar Mustafa Sönmez’in katkısıyla yapılan analizde,
2020’nin ilk çeyrek verileri kullanılarak krizin ilk elde ortaya
çıkardığı tahribat sergilendi ve eğilimler belirlendi. Raporda,
hizmetlerde sert bir daralmayı getiren krizin sanayi alanına da
sıçrayarak büyüdüğü, bunun en ürkütücü sonucunun ise sayıları 16
milyona ulaşan işsizler ordusu olduğu belirtildi. Analizde Merkez
Bankası rezervlerindeki erimeye ve kamu borçlanmasındaki tırmanışa
da dikkat çekildi.
RAPORDAN ÖNE ÇIKANLAR…
MMO analizinde şu noktalar öne çıktı:
Hükümet, salgının kontrol altına alınmaya başlandığı iddiasıyla
11 Mayıs’ta başlatılan bir “yeni normal” takvimi açıkladı. Konuyla
ilgili çoğu bilim çevreleri, açıklanan takvimin erken olduğunu
belirtirken, iktidar yanlıları “ekonomi”nin daha fazla
bekleyemeyeceği argümanını öne çıkardılar. Hem dünyanın birçok
ülkesinde hem Türkiye’de pusuda yatan pandeminin ikinci dalga riski
içermesi, yeniden kısmi karantinaları gerektirebilir ve bunun
ekonomiye yükü daha da ağır olabilir.
Pandemiye karşı, bilinen en etkili yöntem olarak “sosyal
mesafeleşme” yani eve kapanma, toplu üretimden, tüketimden ve
bunların gerçekleştiği mekanlardan uzaklaşma önlemleri, yeniden ve
yeniden uygulanıyor. Bu da hem üretimin hem tüketimin azalması,
firmaların ayakta kalmalarının zorlaşması, hükümetlerin yeni destek
paketleri açıklamaya mecbur kalmaları demek aynı zamanda. Ancak bu
destekler ülkelerin mali gücüne göre belirlenirken Türkiye gibi
ülkelerde destekler yetersiz düzeydedir. Ekonomiyi sadece 2020’de
değil, 2021’de de aşağı çekecek sektör hizmetler olacak. Türkiye,
GSYH’sinin yüzde 54’ünü oluşturan hizmetler sektörü, ağır darbeler
alan perakende ticaret sektörü ile turizmdeki kayıplardan çok
etkileniyor.
SANAYİDE DE BÜYÜK GERİLEME YAŞANDI
Hizmetlerin yanında imalat sanayiinde de hızlı gerilemeler
başladı. Sanayi üretimi, pandeminin başladığı martta, şubata göre
yüzde 7 azaldı. İmalatta ortalama düşüş yüzde 7.5 iken, bazı alt
dallarda daha derin düşüşler görüldü. Örneğin ihracatın birincisi
otomotivde yüzde 23, bilgisayar-elektronikte yüzde 23, ihracatın
ikincisi giyimde yüzde 20 aylık daralmalar görüldü. Tekstildeki
daralma yüzde 14’e yaklaşırken, makine üretiminde de ona yakın
daralma yaşandı. Dayanıklı tüketim mallarından mobilyada,
elektrikli cihaz üretiminde yüzde 8-9 arası aylık düşüşler
yaşandı.
16 MİLYON İŞSİZ, MİLYONLAR GÜVENCESİZ
Ekonomik daralmanın ürkütücü boyutları, sonuçlarını artan
işsizlik ve iş kayıplarına da yansıtıyor. Kısa çalışma, işsizlik ve
ücretsiz izin ödeneklerine başvuranlar ile istihdamda olup sokağa
çıkması yasaklanan 65+ ile 15-17 yaş çalışanlar, kendi hesabına
çalışanlar ile kentsel kayıt dışı istihdamdan işsiz kalanlar
dikkate alındığında, işsiz sayısının 16 milyonu bulduğu
söylenebilir. Bu işsiz kitlenin ancak dörtte birine asgari ücret
dolayında ve 3 aylık destek sağlanabiliyor, geri kalan dörtte üçlük
kesim herhangi bir sosyal korumadan yoksun durumda.
BORÇ ARTACAK
Henüz kontrol altına alınamayan pandemiye ve beraberinde
büyüttüğü krize karşı AKP hükümetinin müdahaleleri yetersiz
kalırken, bütçe açıkları da her ay biraz daha büyüyor. Merkezi
yönetim bütçe açığı 2020 yılının ilk çeyreğinde 29.6 milyar TL’yi
buldu. Bütçe açığı ilk 3 ayda net dış borçlanmanın yanı sıra, büyük
ölçüde iç borçlanmayla finanse edildi. 2020 ilk çeyreğinde
gerçekleştirilen kamu borçlanmaları ile merkezi bütçenin borç stoku
mart sonunda 1 trilyon 462 milyar TL’ye ulaştı. Borç stokunda iç
borçlar yüzde 55’lik pay alırken dış borçlar yüzde 45’e ulaştı.
Borç stokunun önümüzdeki çeyrek yıllarda daha da hızlı artması
beklenmelidir.
Pandeminin başladığı martta ihracat, turizm ve öteki
hizmetlerden gelen döviz girişinin azalmasıyla, ilk 3 ayın cari
açığı 7.7 milyar doları buldu. Cari açığa ek olarak ilk çeyrekte
yabancılar, 6 milyar dolar da sermaye çıkardılar. Ayrıca ilk
çeyreğin net hata noksanı da 3 milyar dolar yük oluşturdu. Böylece
toplamda 16.5 milyar dolar finansman gerekti ve TCMB rezervleri bu
miktarda azalarak iyice zayıfladı.
(İstanbul/EVRENSEL)