KOÜ’lü Doktor iklim değişikliğini “KİRAZ” ile özetledi!

Dünyada ilk defa 3 Kasım 2016’da gerçekleştirilen “3 Kasım Dünya Tek Sağlıklı Günü” farkındalık etkinlikleri bu sene 10. kez gerçekleştirildi. Merkezi Washington’da bulunan “Tek Sağlık Komisyonu” verilerine göre, her yıl kasım ayı boyunca küresel ölçekte, akademik veya toplumsal katılımla sürdürülen bilimsel etkinliler “Tek Sağlık Düşüncesini” yaygınlaştırmaya ve toplumsal farkındalık oluşturmaya devam ediyor. Bu kapsamda Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulunda (KSHMYO) 5 Kasım 2025’te geçekleştirilen “Tek Sağlık Düşüncesi: İklimsel Değişikliklerini Durdurmanın Sürdürülebilirliği Sağlamanın Bilimsel Yolu” konulu konferansta “İklim Değişikliği, Sürdürülebilirlik ve Tek Sağlık” bağlamında önemli bilgilere ve güncel bilimsel gelişmelere vurgu yapıldı.

Kiraz yiyememe metodu

Konferansın konuşmacısı Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan, iklim değişikliğinin insanlığın 21. yüzyılda yüzleştiği en ciddi “halk sağlığı sorunu” olduğunu, iklim değişikliğinin son yıllarda krize dönüşerek insan- hayvan-bitki- çevre ve ekosistem (İHBÇE)-sağlığını derinden etkilediğini ve bu çok bileşenli etkileşimin yeni sağlık sorunlarını tetiklediğini söyledi. Dr. Rüştü Taştan son yılların değimiyle, iklim krizinin insan sağlığı üzerindeki “sessiz etkilerini” ve toplumsal yansımalarını “kiraz yiyememe” metaforuyla anlatarak, iklimsel afetlerin sonuçlarına dikkate çekti. Dr. Rüştü Taştan küresel iklim değişikliğini veya “küresel iklim krizini, Haziran’da kiraz yiyememektir” şeklinde tanımladı.

Dört ana konu

Çok sayıda sağlık programı öğrencilerinin ve ‘sağlık eğitimcisi’ öğretim elemanlarının katıldığı “Tek Sağlık Düşüncesi: İklimsel Değişikliklerini Durdurmanın Sürdürülebilirliği Sağlamanın Bilimsel Yolu'” konferansında Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan dört ana konu balığında bilgi verdi. Konferansının birinci bölümünde, sağlık alanında önemli hizmetlerde bulunmuş ve Tek Sağlık Düşüncesinin gelişmesine öncülük etmiş, yeni gelişmelere esin kaynağı olmuş bilim insanlarına teşekkür ederek, “Tek Sağlık” teriminin karşılaştırmalı tanımını yapıp, Tek Sağlık Düşüncesinin stratejik önemine değindi.

Tarihçesini anlattı

Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan, konferansın birinci bölümde dünyada 10. kez düzenlenen küresel ölçekli 3 Kasım Dünya Tek Sağlık Günü etkinliklerinin kısa bir tarihçesini anlatarak, kendisinin 2016'dan beri düzenlediği “Tek Sağlık Günü konferanslarının” toplumsal farkındalık bakımından önemini ve uluslararası düzeyde hizmet veren “Tek Sağlık Komisyonunun” arşiv zenginliğinden, kalıcı bilgiye açık erişimin öneminden söz etti. Bu kapsamda dünyada 10. ve Türkiye’de 8. yıllık Tek Sağlık farkındalık etkinlikleri hakkında bilgi verdi. Konuşmasının devamında Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan “Tek Sağlık” teriminin ortaya çıkışını, onu hazırlayan “mikrobiyo-ekolojik” nedenler ile süreç içindeki gelişmeleri örnekleriyle anlattı.

10. Küresel Tek Sağlık Günü

Özellikle dünyada ve Türkiye’de son 5 yılda geçmişten daha fazla oranda Tek Sağlık Düşüncesi bağlamıyla ulusal veya küresel ölçekli bilimsel, mesleki etkinliklerin (çalıştay, panel, konferans ve kongre) düzenlendiğini söyleyerek, Tek Sağlık Düşüncesinin hem düşünsel ve hem de terimsel olarak başlangıçta “zoonotik tehditlerden” doğduğunu, aynı zamanda son çeyrek yüzyılda iklim değişikliği ve diğer ekolojik olayların sorgulanması sürecinde bu bütüncül düşünceye geçmişten daha fazla gereksinim olduğunu vurguladı. Dr. Taştan konuşmasının bu kısmında uzun yıllardır iletişimde olduğu Tek Sağlık Komisyonu yönetici sekreteryasının 3 Kasım 2025’te yayınladığı ve paydaşlarına gönderdiği “10. Küresel Tek Sağlık Günü” etkinlikleri “bilgilendirme notu” hakkında açıklama yaptı.

Tek Sağlık Düşüncesi

Dr. Taştan, KSHMYO’nda 8. kez düzenlenen Tek Sağlık etkinliklerine Tek Sağlık Komisyonunun “bilgi notunda” genişçe yer verildiğini ve “Tek Sağlık Düşüncesi; İklim Değişikliğini Durdurmanın Sürdürülebilirliği Sağlamanın Bilimsel Yolu” konferansının amacını kamuoyuna “21. yüzyıl sağlık paradigmasının vazgeçilmezi olan "disiplinler ötesi düşünme ve sürdürülebilirlik" sürecini açıklamak ve Tek Sağlık Düşüncesi'nin "zoonozlar, yeni çıkan enfeksiyonlar ve diğer mikrobiyal tehditlerin" ötesinde yeni bir paradigma olduğunu vurgulamaktır.” olarak tanıtıldığını söyledi. Dolayısıyla, 2025’te düzenlenen 8. konferans etkinliğinin tıpkı daha öncekiler gibi uluslararası ölçekte izlendiğini, etkinliklerin özet açıklamalarının komisyonun web sayfasında ve küresel haritasında yer aldığını; seri konferanslar halinde düzenlenen “3 Kasım Dünya Tek Sağlık Günü” etkinliklerinin bu alanda Kocaeli Üniversitesi'nin ve KSHMYO’nun görünürlüğünü ve bilinirliğini artırdığını, bu çabaların kurumsal ve toplumsal sorumluluklara zenginlik kazandırdığını söyledi.

İnsanlık adına çok önemli bir ilerleme

(onehealthcommission.org/en/events_since_2001/one_health_day) sayfasında yayınlanmakta olan ve dünyanın hemen pek çok kurum ve meslek örgütüne gönderilen aylık “Tek Sağlık Olayları” bültenlerinde diğer dillerin yanında Türkçe, Tek Sağlık etkinliklerinin gösterilmesi Türkçe olarak dünyada bir etki yaratmanın da sosyal önemi olduğunu vurguladı. Bunlara ek olarak, Tek Sağlık Düşüncesinin 19. yüzyılın ikinci yarısında önemli bir halk sağlığı sorunu olan “zoonotik enfeksiyonların veya zoonozların” önlenmesi ve yönetimi sürecinin disiplinler arası işbirliği yaklaşımının bir örneği olduğunu vurgulayarak, özellikle 21. yüzyılda “Tek Sağlık” teriminin kullanılmaya başlaması, Tek Sağlık Düşüncesinin giderek yaygınlaşması ve önem kazanmasının yaşamsal değerde olduğunu belirtti. Bu bağlamda, son 10-15 yıllık süreçte Tek Sağlık yaklaşımının artan oranda ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar ile sağlığın diğer paydaşları tarafından önemseniyor olmasının insanlık adına çok önemli bir ilerleme olduğunun altını çizdi.

Antroposenik tehditler

Dr. Taştan konuşmasında, 21. yüzyılın karmaşık sağlık sorunları, diğer bir adıyla Antroposenik tehditler olarak da bilinen “yeni çıkan enfeksiyonlar, ekolojik bozulmalar, antimikrobiyal direnç, iklim değişikliği veya iklim krizi, ekotoksikolojik sorunlar, biyoçeşitliliğin azalması” gibi çok boyutlu sorun ya da tehditlerin çözümlenmesi için geçmişten daha çok ve etkin bir şekilde disiplinler arası ve/veya meslekler arası işbirliğinin gerekli olduğunu vurgulayarak, Tek Sağlık Düşüncesi işlevselleştirilmeden, kurumsallaştırılmadan bu sorunların çözümsüz kalacağına ve sürdürülebilirliğin geçekleştirilemeyeceğine dikkat çekti. Dr. Taştan, bunca tehdidin, bunca sorunun çözüm beklediği günümüzde, çok yara almış gezegenimizi yaşanabilir dünya olarak sağlıklı tutacak yolun, geleneksel düşüncede değişimden ve akademik, mesleki “egolardan” kurtulmaktan geçtiğini söyledi.

Haziranda kiraz yiyememe

Konferansın ikinci bölümünde iklim değişikliğinin sağlık üzerine etkileri ve bireysel ve toplumsal sağlık sonuçları değerlendirildi. Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan iklim değişikliğini bilimsel tanımla birlikte ilginç bir metaforla anlatarak, iklim değişikliği için “Haziran'da kiraz yiyememektir!” vurgusu yaptı. Dr. Taştan, konuşmasında “İklim değişikliği nedir?” sorusuna verilecek en basit, en düşündürücü ve hatta en trajik yanıt: “İklim değişikliği Haziran'da Anadolu coğrafyasında kiraz yiyememektir” şeklinde açıkladı. Taştan, bu bağlamda iklim değişikliğinin ciddi bir halk sağlığı sorunu olduğunu söyleyerek, “İklim değişikliğinin nedenlerinin yüzde 95’i insan faaliyetlerinden kaynaklandığını belirtti.

“Uslanmaz egomuz yüzünden”

Taştan, “Uslanmaz egomuz yüzünden doğanın dengesini bozup, doğal hayatla bağımızı kopardıkça patojenler mutasyona uğruyor, yeni enfeksiyonlar ortaya çıkıyor ve biz insanlar da enfeksiyon hastalıklarına karşı savunmasız hale geliyoruz. Son yarım yüzyılda mikroplar artık tankla tüfekle, bombayla değil, devasa ekonomik kayıplarla ve önlenemeyen toplumsal yoksullukla hayatı durduruyor” diyerek, iklim ve enfeksiyon ilişkisini ayrıntıyla açıkladı. Taştan, ayrıca son yıllarda Karadeniz, Trakya, Ege Marmara bölgelerinde görülen vektörel yaygınlaşmaya ve olası vektör (Aedes aegypti, Aedes albopictus) kaynaklı hastalık artışlarına dikkat çekti.

“Sorun sadece kirazla sınırlı değil”

Taştan, konferansın soru cevap kısmında “Haziran'da kiraz yiyememektir” şeklindeki tanımlamanın gerekçesini soran öğrenciye şu yanıtı verdi: “Hatırlarsınız 2025 baharında şubat, mart aylarında yaygın ve etkili bir zirai don olayı meydana gelmiş, ciddi tarımsal zararlar, ekonomik kayıplar yaşanmıştı. Bu zirai don olayı, iklim kaynaklı olmasının çok ötesinde, etkileri ve sonuçlarıyla ekonomilere zarar veriyor, yeterli ve dengeli beslenmeye engel olduğu için sonuçları insan sağlığını yakından ilgilendiriyor.” Rüştü Taştan, kiraz ağaçlarının çiçek açtıkları, meyve verecekleri mevsimde bir soğuk hava dalgasıyla, zirai don ile karşılaşılması ve kiraz mevsiminde kiraz meyvesinin olmamasının bir tesadüfi durum olmadığını, son 50 yıllık iklimsel değişim dinamiklerinden kaynaklandığını söyledi. Taştan, “Sorun sadece kirazla sınırlı değil ki; fındık, fıstık, ceviz, şeftali ve diğer meyve sebzelerin aynı dondan etkilenmiş olması insanların ‘yeterli ve dengeli beslenememesi’ bakımından ciddi sorun ve sosyolojik açıdan acı bir gerçektir” dedi.

Sürdürülebilir kalkınma

Son çeyrek yüzyılın güncel sağlık sorunları bağlamımda “Tek Sağlık ve sürdürülebilirliğin” anlatıldığı üçüncü bölümde, “Sürdürülebilirlik” teriminin gelişim süreci ve “Sürdürülebilir Kalkınma” anlayışının kısa bir tarihçesi açıkladıktan sonra, Birleşmiş Milletler Çevre Programı uzmanların hazırlamış oldukları ve Birleşmiş Milletlerin 2015 yılında yayınladığı Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinin (SKH’ler) özeti ve önemi aktarıldı. Dr. Taştan, “Olayları, olguları ve bilimsel gelişmeleri tarihsel konjonktür içerisinde değerlendirdiğimizde, nasıl Tek Sağlık Düşüncesi hem 19. yüzyılda ve hem 21. yüzyılda zoonotik tehditler veya insan sağlığını riske sokan ekolojik, sosyoekonomik, klimatolojik antropojenik faktörlerden etkilenerek gündem olduysa zaman içinde SKH’lerinin gerçekleştirilmesinde Tek Sağlık yaklaşımının önemli katkıları olacak ve elde edilecek sonuçlar ‘sürdürülebilirliğe’ nitelik kazandıracak, kazanımlar herkesi sevindirecektir. Yeter ki Tek Sağlık Düşüncesi içselleştirilsin, öncelik ve önem verilsin” şeklinde konuştu.

Bilimsel bilginin ulaşması

Konferansın son bölümünde, konuya ilişkin güncel gelişmeleri özetleyerek, karmaşık sağlık sorunlarından kurtulmanın, ‘Antroposenik' tehditleri önlemenin vazgeçilmez çıkış yolu ve bilimsel yaklaşımı olarak Tek Sağlık Düşüncesinin stratejik önemi vurgulandı. Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan, Tek Sağlık Düşüncesini yaygınlaştırmak, özellikle akademik dünya ile yeni tanışan, yeni yetişen akademisyenlere Tek Sağlık bilincini aktarmak için böylesi konferansların önemli olduğunu, gazetecilik mesleğinin ve diğer iletişim araçlarının Tek Sağlık konusunda kitlelere bilimsel bilginin ulaşmasını sağladığını vurgulayarak, bu alanda Sağlık İletişiminin ve Tek Sağlık bilincinin yaşamsal değerde olduğu söylendi.

‘Haziran’da kirazsız kalmamak’ isteniyorsa…

Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan, son söz olarak, şunları kaydetti: “Eğer daha fazla mikrobiyal tehditlerle yüzleşmemek, COVID-19 gibi zoonotik pandemik salgınlardan ölmemek isteniyorsa; eğer öngörülenden daha çok ısınmakta olan dünyada daha kötü sonuçlarla karşılaşmamak ve ‘Haziran’da kirazsız kalmamak’ isteniyorsa; kötü gidişi durdurmak için önce düşünmek ve sonra ‘aşırı savurganlık ve tüketim alışkanlıklarından kurtulmak’ ve insan ‘egosunu’ eğitmek gerektiğini anlamamız gerekir. Bu gereksinimi doğru anlamanın ve sorunlara öngörüyle yaklaşmanın yolu sistematik bütüncül düşünceyi pekiştiren Tek Sağlık Eğitimini yaygınlaştırmaktan geçiyor.” Daha sonra, konferansta öğrenci ve dinleyicilerden gelen sorular yanıtlandı. Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan’a son 10 yılda gerçekleştirdiği Tek Sağlık çalışmaları ve kurumsal tanınırlık ve katıkları nedeniyle KSHMYO Müdürü Doç. Dr. Ayşe Ak tarafından bir teşekkür plaketi verildi.

RÜŞTÜ TAŞTAN KİMDİR?

Dr. Öğr. Üyesi Rüştü TAŞTAN, DVM PhD

Özgeçmişi

Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesinden 1988’de mezun olmuştur. Devamında AÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Mikrobiyoloji Anabilim Dalında doktora öğrenimini Mart 1995’te tamamlayarak Veteriner Mikrobiyoloji Doktoru olmuştur. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüleri ile diğer araştırma kurumlarında 1992-2001yıllarında araştırmacı Veteriner Hekim olarak çalışmıştır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’ndaki görevinden kendi isteği ayrılmış, Temmuz 2001’de Kocaeli Üniversitesi Kocaeli Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu’nda Öğretim Üyesi olarak göreve başlamıştır. Bu kurumdaki eğitim-öğretim ve araştırma görevlerine halen devam etmektedir.

Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan’ın ilgi duyduğu konular arasında Veteriner Mikrobiyoloji, Veteriner Halk Sağlığı, zoonotik patojenler ve salgınlar ekolojisi ve epidemiyoloji yer almaktadır.

Dr. Taştan, 2005’ten başlayarak son 20 yılda sırasıyla Küreselleşme ve Enfeksiyonlar, Küresel Enfeksiyon Hastalıklarının sağlık üzerine etkileri, İklim değişikliği ve enfeksiyonlarla ilişkisi, İklim değişikliği ve Vektör Kaynaklı Hastalıklar, İklim değişikliği ve Kentsel zoonozlar, Yeniçıkan Zoonotik Hastalıklar ve Veteriner Halk Sağlığı, Biyoçeşitlilik kaybı ve Yeniçıkan Patojenler, Zoonotik Pandemiler ve Tek Sağlık yaklaşımı ile Sağlık Mesleklerinde Tek Sağlık Eğitimi konularında çalışmaktadır. Sağlık Meslekleri Eğitiminde fark yaratmak, 21. yüzyıl sağlık tehditlerine dikkat çekmek ve 21. yüzyılın karmaşık sağlık sorunları üzerinde toplumsal farkındalığı artırmak amacıyla, Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan tarafından son 15 yılda 3 yeni ders geliştirilmiştir. 1) Kocaeli Üniversitesi Kocaeli Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu’nda önlisans düzeyinde 15 yıldan beri okutulan “Küresel Enfeksiyon Hastalıkları”, 2) Son 9 yıldır çeşitli fakültelerden öğrencilere Lisans düzeyinde okutulan “Tek Sağlık ve Biyogüvenlik” dersi ve 3) Kocaeli Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu’nda 2023-2024 eğitim-öğretim yılında açılan ve önlisans düzeyinde okutulması planlanan Tek Sağlık Eğitimi dersleridir.

Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan, “ikileme” olarak yayımladığı iki Tek Sağlık kitabının Başeditörü ve bölüm yazarıdır. Türkiye’de kendi alanında özgün eser olan kitaplardan biri, 2022’de yayımlanan Tek Sağlık, 21. Yüzyılın Karmaşık Sağlık Sorunlarıyla Yüzleşmek, diğeri 2023’te yayımlanan Güncel Tek Sağlık, Zoonotik Tehditlerden, İklimsel Afetlere ve Ekotoksikolojik Sorunlara Düşünce Evrimi’ kitabıdır.

Dr. Öğr. Üyesi Rüştü Taştan’ın araştırmalarına ve güncel yazılarına aşağıdaki bağlantılardan erişilebilir.

· https://avesis.kocaeli.edu.tr/rtastan

· https://www.researchgate.net/profile/Rustu-Tastan