Çarpıcı sonuçlar. Sokak hayvanlarına yönelik medyanın ötekileştirici dili incelendi

İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon Sinema Bölümü'nde doktorasına devam eden lisansüstü araştırma öğrencisi Çağla Daşçı, 'Sokak Hayvanlarının Medyada Ötekileştirici Temsili Üzerine Bir Tematik Analiz' adlı makalesinde, medyanın sokak hayvanlarını ötekileştiren içeriklini analiz etti. Çarpıcı sonuçlara ulaşan Daşçı, bu araştırmada sadece hayvanlara yönelik değil, hayvanseverlere yönelik ötekileştirmelere de rastladığını ifade etti.

Yasanın gündemde olduğu dönem haber sayısı arttı

Bilinen bir haber ajansında, Sokak Hayvanları Yasası'nda değişikliğin gündemde olduğu 2024 yılı mayıs, haziran ve temmuz aylarında sokak hayvanlarına yönelik haber sayısının artışına dikkat çekilen makalede; Mayıs 2024’te sokak hayvanlarına dair yapılan haber sayısının önceki aylara kıyasla belirgin bir artış gösterdiği ve 68 habere ulaşıldığı görüldü. Haziran 2024’te ise yasa teklifinin Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulmasıyla birlikte haber sayısının 69’a çıkarak yıllık bazda en yüksek seviyeye ulaştı.

Kamuoyunda yoğun tepkilerle karşılaşıldı

Temmuz 2024’te ise kanunun Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmesi ve kamuoyunda yoğun tepki alması nedeniyle, 49 haberle yılın üçüncü en yoğun haber sayısına ulaşıldığı tespit edildi. Makalenin örneklemi belirlenirken, haberlerin platformda “Sahipsiz köpek”, “Sokak hayvanı”, “Sokak köpeği” ve “Sahipsiz hayvan” etiketleri altında toplandığı gözlemlendi ve bu etiketler altında yer alan toplam 93 internet haberi analiz kapsamına dahil edildi.

Kullanılan dil ve toplumsal algı

Çağla Daşçı, araştırmayla ilgili şu bilgileri verdi: “Bu araştırmada, sokak hayvanlarına yönelik toplumsal algının medyada nasıl yeniden üretildiğini anlamak amacıyla belirli bir üç aylık dönemde yayımlanan haberleri tematik analiz yöntemiyle inceledim. Bu üç ay, hem yasa teklifinin tartışıldığı hem yasalaştığı hem de yayımlandığı kritik bir zaman aralığıydı. Dolayısıyla tam da toplumun en yoğun bilgiye maruz kaldığı ve algının en hızlı şekillendiği bir dönemi seçtim. Analiz ettiğim haberlerin sayıca artması, sadece gündemin yoğunluğunu değil; aynı zamanda bu konunun medyada nasıl çerçevelendiğine dair güçlü bir ipucu sunuyor. Çünkü haberlerin yoğunlaştığı dönemlerde kullanılan dil ve tekrar eden temalar, toplumsal algının yönünü doğrudan etkiliyor.

Düzenli bir türcü ötekileştirme

Bu haberleri kodlayarak ortaya çıkardığım temalar, sokak köpeklerinin çoğunlukla ‘saldırgan’, ‘tehdit’, ‘çözülmesi gereken sorun’ ya da ‘korkulan varlık’ şeklinde sunulduğunu gösteriyor. Yani haber dilinde düzenli bir türcü ötekileştirme var. Sokak köpekleri yalnızca birer hayvan olarak değil, toplumsal düzeni bozan, insan yaşam alanını tehdit eden ve potansiyel bir risk unsuru olarak temsil ediliyor. Buna ek olarak, bazı haberlerde hayvan hakları savunucularının da dolaylı biçimde ötekileştirildiğini tespit ettim. Özellikle güvenlik, tehdit ve kriz söylemlerinin baskın olduğu haberlerde savunucular, toplumun gerçekliği görmesini engelleyen bir grup gibi resmediliyor. Bu da ötekileştirme söyleminin yalnızca hayvanlarla sınırlı kalmadığını, insan gruplarını da içine aldığını gösteriyor."

Ulaşılan ana temalar paylaşıldı

Daşçı, kodladığı maddelerden hareketle ulaştığı ana temalar ise şöyle özetledi:
– Sokak köpeğinin ‘saldırgan’ ve ‘tehdit’ olarak temsil edilmesi.
– Sorun ve kriz söyleminin merkezileşmesi.
– Toplumsal düzeni bozan unsur çerçevesi.
– Aile, çocuk, sağlık ve güvenlik eksenlerinde risk yapısının sürekli yeniden üretilmesi.
– Ve son olarak, hayvan hakları savunucularının da bu söylemsel yapının içine dahil edilmesi.

Haberlerde sokak hayvanlarına bakış biçimlendiriliyor

Bu temaların her biri, haber dilinin nasıl sistematik bir çerçeve kurduğunu ortaya koyuyor. Yani burada rastlantısal bir dil yok; tekrarlanan kodlardan oluşan, oldukça belirgin bir söylemsel yapı var. Dolayısıyla bu çalışmanın en önemli bulgusu, haberlerin yalnızca bir bilgi aktarımı olmadığı; aynı zamanda toplumun sokak hayvanlarına bakışını biçimlendiren güçlü bir anlatı kurduğudur. Sonuç olarak, bu araştırmanın temel katkısı, yasa tartışmalarıyla aynı dönemde artan haber yoğunluğunun hangi temalar üzerinden üretildiğini ortaya koymasıdır. Bu analiz bize; medyanın dili, yasa gündemini destekleyen ya da yeniden üreten bir söylem alanı oluşturduğunda, toplumun algısının da aynı doğrultuda şekillendiğini gösteriyor. Bu nedenle bu çalışma, sokak hayvanları tartışmalarının yalnızca hukuki değil; aynı zamanda sosyolojik ve iletişimsel bir boyutu olduğunu hatırlatıyor.”

Haber içerikleri yeni bir gerçeklik inşa ediyor

Medyanın algıyı şekillendiren temel aktör olmasına vurgu yapan Çağla Daşçı, "Bu bulgular bize şunu çok açık biçimde gösteriyor: Medya, hassas toplumsal konularda yalnızca bir haber aktarıcısı değildir; algıyı şekillendiren temel aktördür. Bu nedenle basının kullandığı dil, seçtiği çerçeve ve tekrar ettiği temalar, özellikle sokak hayvanları gibi kutuplaşmaya açık konularda son derece belirleyicidir. Haber içerikleri, gerçeği yalnızca yansıtmakla kalmıyor; aynı zamanda yeni bir gerçeklik inşa ediyor. Dolayısıyla bu tür konularda basının sorumluluğu, hem etik hem de toplumsal açıdan son derece kritiktir. Bu çalışma, medyanın dilinin ve söylemsel tercihlerin, toplumun hassasiyetlerini nasıl güçlendirebildiğini veya zayıflatabildiğini somut biçimde ortaya koyuyor. Bu nedenle haber dilinin daha kapsayıcı, daha dengeli ve ötekileştirmeyi yeniden üretmeyen bir yapı içinde olması, yalnızca gazeteciliğin niteliği için değil, toplumun sağlıklı bir kamusal tartışma yürütebilmesi için de hayati önemdedir" ifadelerini kullandı.

Makalenin tamamına bu adresten ulaşabilirsiniz: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/5160362